Έλληνες Δάσκαλοι και Νηπιαγωγοί Είμαστε όλοι εδώ!!
Ακόμα...
Της Ελένης Σβορώνου.
«Η πρώτη φορά που μου ήρθε η σκέψη να ερευνήσω τι είναι αυτό που κάνουν οι κορυφαίοι δάσκαλοι διαφορετικά από τους συναδέλφους τους ήταν στη διάρκεια μας άτυπης επίσκεψης στην τάξη στο μάθημα της καλύτερης δασκάλας που είχα στο σχολείο μου, της κυρίας Χαρτ. Κάποια στιγμή είδα τον Ντάριν να σηκώνεται από το θρανίο του και να πλησιάζει την έδρα. Το παιδί αυτό ήταν ο ορισμός του προβληματικού μαθητή: γεμάτος τατουάζ και αρκετά αγριωπός, φόβιζε τους συμμαθητές του (καθώς επίσης και αρκετούς δασκάλους, για να μην πω ακόμη και τον ίδιο τον διευθυντή!). Χωρίς να δείχνει πάντως ότι νοιαζόταν ιδιαίτερα εκείνη τη στιγμή για το αν τον άκουγαν, οι συμμαθητές του, ο Ντάριν είπε κατά λέξη στη δασκάλα του: ‘Κυρία Χαρτ, χτες βράδυ με δυσκόλεψαν κάτι λέξεις στην τρίτη στροφή ενός ποιήματος. Αναρωτιόμουν μήπως θα μπορούσατε να με βοηθήσετε…» Έμεινα στήλη άλατος ακούγοντάς τον.
Μη νομίζετε ότι ο Ντάριν λάτρευε την ποίηση. Ο Ντάριν λάτρευε απλώς την κυρία Χαρτ. Η δασκάλα αυτή είχε κάνει τον Ντάριν να πιστέψει ότι ‘λέει’ το να νοιάζεσαι για οτιδήποτε συνέβαινε μέσα στην τάξη της. Όποιος κι αν ήταν ο στόχος της κάθε φορά, οι μαθητές της τον έκαναν δικό τους. Όταν η πολιτειακή μας κυβέρνηση θέσπισε νέα εκπαιδευτικά κριτήρια, εγώ έμεινα ήσυχος ότι η κυρία Χαρτ θα έκανε, όπως πάντα, τη δουλειά της. Μπορούσε να κάνει τους μαθητές της να ενδιαφερθούν για οτιδήποτε θέσπιζε η πολιτεία, ποτέ όμως δεν έχανε το δάσος από τα μάτια της. Η κυρία Χαρτ δεν προετοίμαζε τους μαθητές της για τα διαγωνίσματα της πολιτείας. Τους προετοίμαζε για τη ζωή, και στο σημείο αυτό ακριβώς έγκειται το λειτούργημα του δασκάλου. Οι αγαστές σχέσεις με τους ανθρώπους, ο σεβασμός, η αυταπάρνηση κα η υπέρβαση του εαυτού: το μάθημα της κυρίας Χαρτ αναδείκνυε όλες τις παραπάνω αρετές. Είχε δώσει την τάξη της να καταλάβει ότι ‘λέει΄’ το να νοιάζεσαι.»
Αυτό το απόσπασμα από τις σελίδες 188-89 του βιβλίου Ο καλός δάσκαλος. Σε τι ξεχωρίζει, του Todd Whitaker είναι χαρακτηριστικό. Μπορεί να εγείρει διαφορετικές αντιδράσεις. Η πρώτη παράγραφος μπορεί να προκαλέσει θαυμασμό, απορία, έκπληξη για τις ικανότητες της κυρίας Χαρτ. Και διάθεση, αν είσαι δάσκαλος (που όλοι είμαστε, τελικά, με την ιδιότητα του γονιού, του προϊσταμένου, του συνεργάτη, του μέλους της κοινωνίας), να μάθεις πώς τα καταφέρνει η κυρία Χαρτ. Όλοι έχουμε βρεθεί σε αμηχανία μπροστά σε έναν μαθητή τύπου Ντάριν. Αμέσως κατέβαζουμε τον πήχυ των απαιτήσεών μας. «Ευχαριστημένος να είμαι αν τον καταφέρω να βγάλει το σχολείο. Και να μη μου διαλύσει την τάξη». Τι κάνει λοιπόν η κυρία Χαρτ; Θα ήθελα να μάθω.
Η δεύτερη παράγραφος, ωστόσο, μπορεί να εγείρει αντιδράσεις όπως «αυτά δε γίνονται εδώ, το σύστημα είναι εξαιρετικά βαθμοθηρικό, ανταγωνιστικό, η ύλη είναι υπερβολικά μεγάλη, δεν μπορείς να προετοιμάζεις τον μαθητή για τη ζωή και να θέτεις σε δεύτερη μοίρα την ύλη και τις εξετάσεις» κλπ.
Διαβάζοντας όμως όλο το βιβλίο, που ερευνά τα χαρακτηριστικά και τις πρακτικές του καλού δασκάλου, καταλαβαίνεις πως το δίλημμα είναι ψευδές. Όπως ήδη φαίνεται και από το απόσπασμα, η έγνοια του δασκάλου για τον μαθητή, ως σύνολο, ως προσωπικότητα, η μέριμνα για τη σχέση που δημιουργεί μαζί του και με το σύνολο της τάξης, η φροντίδα για το κλίμα που επικρατεί στην τάξη, είναι απαραίτητη προϋπόθεση για την επιτυχία, τις καλές επιδόσεις στα μαθήματα. Ο Ντάριν θα αναπτύξει τον καλύτερο εαυτό του. Η τάξη θα πάει μπροστά.
Χιλιοειπωμένες ιδέες; Ναι αλλά πόσο δύσκολα εφαρμόζονται! Η σκηνή συνέβη πρόσφατα. Η τάξη υποδέχεται εμψυχωτή για ένα εκπαιδευτικό εργαστήριο με θέμα την αλληλεγγύη και τη διαφορετικότητα. Τον υποδέχεται με τραγούδια που είχαν συνθέσει οι μαθητές με στίχους για την αγάπη και τη συντροφικότητα. Πολύ όμορφα. Μόνο που δυο μαθητές που κάθονταν δίπλα δίπλα κορόϊδευαν και γελούσαν με το παιδί που έπαιζε κιθάρα και τελικά με όλους τους άλλους που συνόδευαν με το τραγούδι τους. Στη διάρκεια του εργαστηρίου οι δυο αυτοί μαθητές συνέχισαν στον ίδιο τόνο. Όταν τελείωσε το εργαστήριο, η δασκάλα είπε κατ’ιδίαν στον εμψυχωτή, ζητώντας την κατανόησή του, «είδατε, αυτοί οι δυο όταν κάθονται μαζί φέρονται έτσι». Κατανοητό. Γιατί όμως, αφού η δασκάλα το γνώριζε, δε φρόντισε να μην καθίσουν μαζί οι δυο αυτοί μαθητές; Επίσης, δεν είχε δώσει αρκετή προσοχή στην εφαρμογή της ιδέας της αλληλεγγύης. Ποια αλληλεγγύη; Ούτε ο σεβασμός του ενός προς τον άλλον δεν είχε επιτευχθεί σε αυτή την τάξη.
Δεν είναι ότι τη δασκάλα αυτή δεν την ένοιαζε. Αφού είχε κάνει τόσο κόπο να κάνει προετοιμασία, να οργανώσει ένα εργαστήριο, είχε αφιερώσει χρόνο και κόπο. Απλώς δεν την ένοιαζε αρκετά για όλες τις πτυχές αυτού που σημαίνει «μαθητής» και «τάξη». Είναι οι λεπτομέρειες του «νοιάζομαι» που κάνουν τη διαφορά. Που συχνά μας διαφεύγουν, σε όλους μας που με τον έναν ή με τον άλλον τρόπο καλούμαστε να συντονίσουμε μια ομάδα σε μια διαδικασία μάθησης. Ίσως από υπερβολικό ενδιαφέρον να φτάσουμε στη «γνώση». Στο δίδαγμα. Αλλά καθοδόν ξεχνάμε να νοιαστούμε για το κλίμα, τις σχέσεις εμπιστοσύνης, τους κανόνες, τα όρια όλα αυτά που συνιστούν προϋπόθεση για να αναπτύξει ο μαθητής σχέση σεβασμού προς τον δάσκαλο, τους συμμαθητές και τον ίδιο του τον εαυτό.
Ο συγγραφέας παρουσιάζει τα αποτελέσματα συστηματικής έρευνας για τις λεπτές αυτές διαφορές που κάνουν έναν δάσκαλο να είναι όχι απλώς καλός, αλλά άριστος. Μιλάει για την τέχνη της θέσπισης κανόνων και ορίων, την τέχνη της «τιμωρίας», του επαίνου, της διάκρισης ανάμεσα στο ασήμαντο παράπτωμα, που οφείλεις να παραβλέψεις, και στο σημαντικό παράπτωμα που οφείλεις να χειριστείς με τρόπο που να μην προσβάλλει κανέναν. Μιλάει πρωτίστως για τη θετική στάση, την υπομονή, την ικανότητα να μην εστιάζεις στο πρόβλημα, στον δύστροπο γονέα, τον παραβατικό ή άτακτο μαθητή, την «ανυπόφορη τάξη». Είναι πράγματι μια τέχνη, αυτή του καλού δασκάλου, αλλά μαθαίνεται. Αρκεί να αγαπάς το υπέροχο αυτό επάγγελμα.
Χωρίς να λέει κάτι τόσο καινοφανές, ο συγγραφέας, με τα παραδείγματα που φέρνει, με τη θέρμη, την αγάπη και την μεγάλη εμπειρία που καταθέτει, με τη σεμνότητα των λόγων του (δεν μας κάνει «μάθημα» κουνώντας το δάχτυλο) και του ύφους του, καταφέρνει να μας θυμίσει τη σημασία όλων αυτών των λεπτομερειών στην καθημερινή πράξη της εκπαίδευσης που τείνουν να περνάνε απαρατήρητες και να χάνονται μέσα στην έντονη συζήτηση που διεξάγεται στη χώρα μας για τα καλύτερα ή χειρότερα συστήματα εξετάσεων, για τις τράπεζες θεμάτων, τα πειραματικά και πρότυπα σχολεία κλπ. Ναι όλα αυτά έχουν τη σημασία τους. Και μεγάλη μάλιστα. Αλλά η κυρία Χαρτ θα βρει τον δρόμο της και στις πιο αντίξοες συνθήκες.
Ανάμεσα στα τόσα θαυμάσια παραδείγματα καλών πρακτικών που παραθέτει ο συγγραφέας, υπήρχε κάτι που, ως πρακτική, δεν έτυχε ποτέ να δω να εφαρμόζεται πουθενά. Σε καμία τάξη, από κανένα δάσκαλο. Η συγγνώμη. Του δασκάλου, όχι των μαθητών. Πώς θα διδάξεις τη συγγνώμη αν μια φορά τουλάχιστο δεν αισθάνθηκες την ανάγκη να τη ζητήσεις και εσύ από τους μαθητές; Ανυπομονεί, ο αναγνώστης-παιδαγωγός να εφαρμόσει από αύριο κιόλας τα παλιά, γνωστά-άγνωστα μαγικά του καλού δασκάλου.
Σε μια εποχή που το σχολείο ολόκληρο αναζητά το νέο του ρόλο, ο δάσκαλος λάμπει, μέσα από τα γραφόμενα του Whitaker, ως ο αναντικατάστατος οδηγός-εμψυχωτής του σχολείου, ακόμη και του εξ αποστάσεως, σούπερ ηλεκτρονικού σχολείου!
Αν μάλιστα δούμε την κοινωνία μας ως μια μεγάλη τάξη, ένα σχολείο, αντιστρέφοντας την γνωστή αναλογία «κάθε σχολείο είναι μικρογραφία της κοινωνίας», τότε το βιβλίο αξίζει την προσοχή όλων.
Ο Τοdd Whitaker, σημαίνουσα μορφή στον χώρο της εκπαίδευσης, είναι καθηγητής σε θέματα σχολικής ηγεσίας στο Πολιτειακό Πανεπιστήμιο της Ιντιάνα. Ξεκίνησε ως δάσκαλος Μαθηματικών και προπονητής μπάσκετ στο Μιζούρι, για να εργαστεί, εν συνεχεία, ως διευθυντής σε σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Υπήρξε συντονιστής της στελέχωσης προσωπικού, της κατάρτισης αναλυτικού προγράμματος και της απόκτησης τεχνολογικού εξοπλισμού για τα νέα σχολεία της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης. Μία από τις πιο ισχυρές αυθεντίες των ΗΠΑ σε θέματα έμπνευσης και παρότρυνσης του διδακτικού προσωπικού, σχολικής ηγεσίας και αποτελεσματικότητας, ο Τοντ έχει συγγράψει περισσότερα από είκοσι βιβλία, ανάμεσα στα οποία τα Dealing With Difficult Teachers, Teaching Matters, Great Quotes for Great Educators, Motivating & Inspiring Teachers, καιDealing With Difficult Parents.
Todd Whitaker, O καλός δάσκαλος. Σε τι ξεχωρίζει; Πατάκης, 2013.
