Έχοντας αποχαιρετίσει μια δύσκολη χρονιά, υποδεχθήκαμε το 2023 με το γενικό προαίσθημα να δείχνει ότι θα συνεχίσουμε στο ίδιο απρόβλεπτο και επικίνδυνο μοτίβο.

Ο πόλεμος στην Ουκρανία έριξε βαριά τη σκιά του σε όλη τη διάρκεια του περασμένου χρόνου, και αναμένεται να συνεχίσει να σκοτεινιάζει και το 2023. Σύμφωνα μάλιστα με την καθιερωμένη λίστα με τους σημαντικότερους κινδύνους που θα απασχολήσουν τους παγκόσμιους ηγέτες, τους υπεύθυνους λήψης επιχειρηματικών αποφάσεων και τους υπόλοιπους από εμάς το 2023, την οποία συντάσσουν οι αναλυτές του Eurasia Group, ο κορυφαίος κίνδυνος για το 2023 εντοπίζεται στο μέτωπο των συγκρούσεων μεταξύ των δυνάμεων του Κιέβου και της Μόσχας.

Στην πρώτη θέση της περυσινής λίστας είχε βρεθεί η πολιτική μηδενικών κρουσμάτων της Κίνας, η εγκατάλειψη της οποίας από το Πεκίνο στο τέλος του 2022 έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση και ανησυχία για τον χαοτικό τρόπο με τον οποίο καταργούνται οι αυστηροί περιορισμοί που ίσχυαν για τρία χρόνια, με αρκετές χώρες να υιοθετούν έκτακτους περιορισμούς για τους ταξιδιώτες που προέρχονται από την Κίνα.

Φέτος οι αναλυτές αν και τοποθετούν τον πόλεμο στην Ουκρανία ως κορυφαία πηγή κινδύνου, διακρίνουν ένα πλαίσιο αβεβαιότητας που χαρακτηρίζει αρκετούς από τους παράγοντες που διακρίνουν ως απειλές για το 2023. Εξηγώντας αυτό το πλαίσιο, παρατηρούν ότι μια μικρή ομάδα ατόμων έχει συγκεντρώσει μια εξαιρετικά μεγάλη δύναμη, παίρνοντας αποφάσεις «βαθιάς» γεωπολιτικής συνέπειας, σε αδιαφανή περιβάλλοντα.

Σε ένα γεωπολιτικό φάσμα που στο ένα άκρο του βρίσκεται η παγκοσμιοποίηση, στο άλλο άκρο βρίσκονται αυτές οι εξελίξεις- αναφέρουν- και οδηγούν σήμερα σε δυσανάλογο βαθμό την αβεβαιότητα στον κόσμο. Τι βρίσκεται επομένως σε αυτό το άλλο άκρο; Η Ρωσία, ο Σι Τζινπίνγκ, οι νέες τεχνολογίες που βρίσκονται στην υπηρεσία αυταρχικών ηγετών και το Ιράν.

Οι κορυφαίοι κίνδυνοι φέτος στρέφονται γύρω από αυτούς τους διεθνείς παράγοντες που αντιμετωπίζουν σοβαρές διαρθρωτικές προκλήσεις και ισχυρή αντίθεση (στο εσωτερικό ή/και στο εξωτερικό) που τους εμποδίζει να επιτύχουν τους επιθυμητούς τους στόχους, χωρίς όμως επίβλεψη, επαρκείς εκτιμήσεις από ειδικούς, ούτε ελέγχους και ισορροπίες που περιορίζουν τις ενέργειές τους.

«Δεν πρόκειται για το τέλος της δημοκρατίας, ούτε του ΝΑΤΟ ή της Δύσης», διευκρινίζουν τονίζοντας, ωστόσο, ότι παραμένουμε στα βάθη μιας γεωπολιτικής ύφεσης, με τους κινδύνους φέτος να είναι οι πιο επικίνδυνοι των τελευταίων 25 χρόνων (από την ίδρυση του Eurasia Group δηλαδή).

Οι δέκα κορυφαίοι κίνδυνοι

1. Η μανιασμένη Ρωσία και τα πυρηνικά «σπαθιά» του Πούτιν

Εάν στριμωχτεί στην γωνία, η Ρωσία θα μετατραπεί από παγκόσμιος παίκτης σε επικίνδυνο και αδίστακτο κράτος που αποτελεί ένα σοβαρό και διάχυτο κίνδυνο για την Ευρώπη, τις ΗΠΑ και όχι μόνο.

Έχοντας «κολλήσει» στην Ουκρανία, αλλά μην έχοντας πλέον να χάσει πολλά- δεδομένων της απομόνωσης και των κυρώσεων- την ώρα που παράλληλα αντιμετωπίζει έντονη εσωτερική πίεση για να φανεί δυνατή, η Ρωσία θα στραφεί σε ένα ασύμμετρο πόλεμο κατά της Δύσης για να προκαλέσει ζημιά μέσω χιλιάδων μικροπραγμάτων αλλά  όχι μέσω απροκάλυπτης επιθετικότητας, η οποία άλλωστε απαιτεί στρατιωτική και οικονομική ισχύ που στην παρούσα φάση δεν φαίνεται πλέον να έχει.

«Το 2023, ο Πούτιν δεν έχει την πολυτέλεια να είναι τόσο προσεκτικός» όσο φάνηκε την προηγούμενη χρονιά αναφέρουν οι αναλυτές εκτιμώντας ότι, δεδομένου ότι πλέον δεν έχει να παίξει πολλά «χαρτιά»:

  • Η Ρωσία δεν θα κάνει πίσω, καθώς ο Ρώσος πρόεδρος Βλαντίμιρ Πούτιν δεν έχει πολλά να χάσει από μια ενδεχόμενη περαιτέρω κλιμάκωση κατά της Δύσης και της Ουκρανίας.
  • Οι πυρηνικές απειλές του Ρώσου προέδρου θα κλιμακωθούν.
  • Το ίδιο και οι κυβερνοεπιθέσεις σε δυτικές εταιρείες, κυβερνήσεις και υποδομές από χάκερ που συνδέονται με το Κρεμλίνο.
  • Η Ρωσία θα μεγιστοποιήσει την προσπάθεια ανάμειξής της στις εκλογικές αναμετρήσεις χωρών της Δύσης, υποστηρίζοντας και χρηματοδοτώντας συστηματικά την παραπληροφόρηση και τον εξτρεμισμό.
  • Οι επιθέσεις στις υποδομές της Ουκρανίας θα συνεχιστούν.

«Εν ολίγοις, η αδίστακτη Ρωσία συνιστά μια απειλή για την παγκόσμια ασφάλεια, τα δυτικά πολιτικά συστήματα, τον κυβερνοχώρο και την επισιτιστική ασφάλεια. Για να μην αναφέρουμε όλους τους Ουκρανούς πολίτες», καταλήγουν.

2. Ο Σι Τζινπίνγκ

Ο Κινέζος πρόεδρος Σι Τζινπίνγκ ενίσχυσε φέτος περαιτέρω την εξουσία του,εξασφαλίζοντας την τρίτη του θητεία στην ηγεσία της χώρας του, και με (πολύ) λίγα όρια στην ικανότητά του να προωθεί την πολιτική του ατζέντα.

Όμως δεδομένου ότι δεν υπάρχουν φωνές που να αμφισβητούν τις απόψεις του, αυξάνεται σημαντικά και η πιθανότητα να κάνει μεγάλα λάθη μακροπρόθεσμα. Αυτή είναι μια τεράστια παγκόσμια πρόκληση, δεδομένου του υπερμεγέθους ρόλου της Κίνας στην παγκόσμια οικονομία.

Οι αναλυτές του Eurasia Group διακρίνουν κινδύνους σε τρεις τομείς φέτος, όλοι προερχόμενοι από τον Σι:

  1. Οι αρνητικές επιπτώσεις της κεντρικής λήψης αποφάσεων στη δημόσια υγεία θα συνεχιστούν με την εξάπλωση του κορωνοϊού.
  2. Η προσπάθεια του Κινέζου προέδρου για κρατικό έλεγχο της οικονομίας της Κίνας θα προκαλέσει αυθαίρετες αποφάσεις, αστάθεια πολιτικής και αυξημένη αβεβαιότητα για μια χώρα που έχει ήδη αποδυναμωθεί μετά από δύο χρόνια ακραίων ελέγχων για τον Covid.
  3. Οι εθνικιστικές απόψεις και η διεκδικητική εξωτερική πολιτική του Σι θα προκαλούν όλο και μεγαλύτερη αντίδραση από τη Δύση και τις ασιατικές γειτονικές χώρες της Κίνας.

3. Όπλα μαζικής… διάσπασης

Μετά την πτώση του Τείχος του Βερολίνου, η τεχνολογική καινοτομία αποτέλεσε μια δύναμη απελευθέρωσης. Αλλά σήμερα, η τεχνολογία καταλήγει να παράγει εργαλεία που υπονομεύουν τη δημοκρατία- όχι σκόπιμα, αλλά παρόλα αυτά ως άμεση συνέπεια των επιχειρηματικών μοντέλων που οδηγούν την ανάπτυξη.

Οι πρόσφατες εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη (AI) αντιπροσωπεύουν μια σταδιακή αλλαγή στη δυνατότητά της να χειραγωγεί τους ανθρώπους και να διαταράσσει την κοινωνία. Το 2023 θα είναι ένα σημείο καμπής για αυτήν την τάση, βοηθώντας τις αυταρχικές προσωπικότητες να υπονομεύσουν τη δημοκρατία στο εξωτερικό και να καταπνίξουν τη διαφωνία στο εσωτερικό, να επιτρέψουν σε δημαγωγούς και λαϊκιστές μέσα στις δημοκρατίες να «οπλίσουν» την τεχνητή νοημοσύνη προς όφελός τους και σε βάρος της δημοκρατίας και της κοινωνίας των πολιτών.

4. Ο πληθωρισμός

Το παγκόσμιο σοκ του πληθωρισμού που επικράτησε το 2022 θα έχει ισχυρές οικονομικές και πολιτικές επιπτώσεις το 2023. Θα είναι ο κύριος μοχλός της παγκόσμιας ύφεσης, θα προσθέσει οικονομικό άγχος και θα πυροδοτήσει την κοινωνική δυσαρέσκεια και την πολιτική αστάθεια σε όλο τον κόσμο.

Ο συνδυασμός υψηλού πληθωρισμού, αύξησης των επιτοκίων και ανεπαρκούς δημοσιονομικής στήριξης θα ωθήσει την παγκόσμια οικονομία σε ύφεση, η οποία θα επιδεινωθεί από την αβεβαιότητα για την οικονομική ανάκαμψη της Κίνας και την οδυνηρή μετάβαση της Ευρώπης στη χωρίς την ρωσική ενέργεια ζωή.

Με την αποδυνάμωση της εμπιστοσύνης των καταναλωτών και των επιχειρήσεων, η παγκόσμια ανάπτυξη θα επιβραδυνθεί από 6% το 2021 σε περίπου 3% το 2022 σε λιγότερο από 2% το 2023, με το μεγάλο μέρος του κόσμου να παρουσιάζει αρνητική ανάπτυξη. Ενώ η απουσία χρηματοοικονομικών ανισορροπιών της κλίμακας που παρατηρήθηκαν το 2008 ή το 2020 θα περιορίσει το «βάθος» της ύφεσης, χωρίς ενίσχυση από την νομισματική και δημοσιονομική πολιτική, η ύφεση θα αποδειχθεί παρατεταμένη.

Επιπλέον, ως άμεσο αποτέλεσμα θα ασκηθεί πίεση στις κυβερνήσεις στις χώρες που προσέρχονται στις κάλπες φέτος: Τουρκία, Ισπανία, Αργεντινή, Νιγηρία και Πολωνία. Αλλά ακόμη και χώρες οι οποίες δεν έχουν προγραμματίσει εκλογές θα αντιμετωπίσουν μεγαλύτερο κίνδυνο κυβερνητικής αλλαγής. Παράλληλα, η δυσαρέσκεια θα αυξήσει τη λαϊκή πίεση για δημοσιονομικά μη βιώσιμες πολιτικές σε ένα στενό χρηματοοικονομικό περιβάλλον που τελικά θα επιδεινώσει το εθνικό χρέους και θα μπορούσε να προκαλέσει αστάθεια στην αγορά,  για παράδειγμα, στο Ηνωμένο Βασίλειο, την Ιταλία, τη Βραζιλία, την Κολομβία και την Ουγγαρία.

5. Το Ιράν στη γωνία

Πάνω από τρεις μήνες μετά τη δολοφονία της Μάχσα Αμινί ενώ βριστόταν υπό κράτηση από την αποκαλούμενη αστυνομία ηθικής του Ιράν, οι αντικυβερνητικές διαδηλώσεις σε όλη τη χώρα συνεχίζονται. Ταυτόχρονα, η Τεχεράνη έχει κλιμακώσει το πυρηνικό της πρόγραμμα με δραματικούς τρόπους. Και τώρα το Ιράν έχει ενισχύσει τις αυτοκρατορικές φιλοδοξίες του Πούτιν στην Ουκρανία, παρέχοντας υλική υποστήριξη στην πολεμική μηχανή της Μόσχας.

Αντιμετωπίζοντας το κύμα διαδηλώσεων στο εσωτερικό ενώ επιτίθεται στο εξωτερικό, φέτος θα υπάρχουν νέες αντιπαραθέσεις μεταξύ της Ισλαμικής Δημοκρατίας και της Δύσης.

6. Η ενεργειακή κρίση

Ένας συνδυασμός παραγόντων που αφορούν τη γεωπολιτική σκακιέρα, την οικονομία και την παραγωγή θα δημιουργήσει πολύ πιο αυστηρές συνθήκες στην αγορά ενέργειας, ιδιαίτερα το δεύτερο εξάμηνο του 2023.

Αυτοί οι παράγοντες θα αυξήσουν το κόστος για τα νοικοκυριά και τις επιχειρήσεις, θα αυξήσουν επίσης τη δημοσιονομική επιβάρυνση στις καταναλωτικές οικονομίες, θα διευρύνουν το ρήγμα μεταξύ του ΟΠΕΚ+ και των μεγάλων καταναλωτών και θα δημιουργήσουν μια ακόμη πηγή αυξημένων εντάσεων μεταξύ της Δύσης και του αναπτυσσόμενου κόσμου. «Εν ολίγοις, η ανάπαυλα στις ενεργειακές αγορές αυτόν τον χειμώνα θα είναι προσωρινή – το μάτι του τυφώνα πριν από μια νέα ενεργειακή κρίση».

Για το πετρέλαιο, οι αναλυτές εκτιμούν ότι μια ταχύτερη από την αναμενόμενη οικονομική ανάκαμψη στην Κίνα, σε συνδυασμό με μια ήπια ύφεση στις Ηνωμένες Πολιτείες, θα εντείνει την αύξηση της ζήτησης αργού πετρελαίου και θα αποκαλύψει την οξεία έλλειψη νέας προσφοράς. Στο πρόβλημα θα συμβάλλουν επίσης η πτώση της ρωσικής παραγωγής εν μέσω συνεχιζόμενων κυρώσεων, τα χαμηλά επίπεδα της παραγωγικής ικανότητας του ΟΠΕΚ+, οι μειωμένες επενδύσεις στην παραγωγή εκτός του ΟΠΕΚ και η απουσία πυρηνικής συμφωνίας με το Ιράν.

Για το φυσικό αέριο, οι αναλυτές εκτιμούν ότι η ανάγκη της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ξαναγεμίσει τις εγκαταστάσεις φυσικού αερίου από το δεύτερο τρίμηνο του 2023, ελλείψει φθηνών ρωσικών προμηθειών, θα αυξήσει τον ανταγωνισμό για το LNG και θα δημιουργήσει μεγαλύτερη ζήτηση για φυσικό αέριο από τη Νορβηγία και τη Βόρεια Αφρική. Αυτό θα ανεβάσει τις τιμές, ειδικά για την Ευρώπη αλλά και έμμεσα στη Βόρεια Αμερική, την Ασία και άλλες περιφερειακές αγορές.

7. «Στον πάγο» η παγκόσμια ανάπτυξη 

Οι δύο τελευταίες γενιές της ανθρωπότητας έχουν βιώσει μια άνευ προηγουμένου περίοδο ταχέως επεκτεινόμενης και ευρείας βάσης ευημερίας. Η παγκόσμια οικονομία τριπλασιάστηκε σε μέγεθος, σχεδόν κάθε χώρα έγινε σημαντικά πλουσιότερη και περισσότεροι από ένα δισεκατομμύριο άνθρωποι ξέφυγαν από την ακραία φτώχεια για να ενταχθούν στις τάξεις της πρώτης παγκόσμιας μεσαίας τάξης της ιστορίας, μειώνοντας το χάσμα ευκαιριών μεταξύ αναπτυσσόμενων και προηγμένων βιομηχανοποιημένων εθνών. Οι δείκτες ανθρώπινης ανάπτυξης που κυμαίνονται από τη βρεφική θνησιμότητα και το προσδόκιμο ζωής έως την εκπαίδευση και τα δικαιώματα των γυναικών αφηγούνται μια ιστορία σχεδόν αδιάκοπης βελτίωσης του βιοτικού επιπέδου και της ποιότητας ζωής σε όλο τον κόσμο.

Αυτή η πρόοδος έχει αντιστραφεί μετά από τρία χρόνια «κραδασμών», μεταξύ των οποίων η πανδημία, ο πόλεμος και η παγκόσμια «έκρηξη» του πληθωρισμού. Τα Ηνωμένα Έθνη εκτιμούν ότι από τότε που χτύπησε ο Covid-19 έχουν χαθεί πέντε χρόνια ανθρώπινης ανάπτυξης και ο αντίκτυπος της πανδημίας ήταν παγκόσμιος: Πάνω από το 90% των χωρών παρουσίασαν πτώση στην ανθρώπινη ανάπτυξη το 2020 ή το 2021. Το 2023, δισεκατομμύρια άνθρωποι θα καταστούν πιο ευάλωτοι καθώς «σβήνονται» όλο και περισσότερες κατακτήσεις στον τομέα της οικονομίας, της ασφάλειας και της πολιτικής.

8. Η πόλωση στις ΗΠΑ

Οι ΗΠΑ παραμένουν η πιο πολωμένη πολιτικά και δυσλειτουργική από τις προηγμένες βιομηχανίες δημοκρατίες του κόσμου και οι ακραίες αποκλίσεις πολιτικής μεταξύ των «κόκκινων» και «μπλε» πολιτειών θα δυσκολέψουν τις αμερικανικές και ξένες εταιρείες να αντιμετωπίσουν τις Ηνωμένες Πολιτείες ως μια ενιαία συνεκτική αγορά.

9. Tik Tok boom

Γεννημένη από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 έως τις αρχές της δεκαετίας του 2010, η Generation Z είναι η πρώτη που δεν έχει εμπειρία ζωής χωρίς το διαδίκτυο. Η Gen Z έχει τόσο τη δυνατότητα όσο και το κίνητρο να οργανωθεί στο διαδίκτυο για να αναδιαμορφώσει την εταιρική και τη δημόσια πολιτική, κάνοντας πιο δύσκολη τη ζωή για τις πολυεθνικές σε όλο τον κόσμο και διαταράσσοντας την πολιτική με το πάτημα ενός κουμπιού.

10. Το νερό

Φέτος, η ανησυχία για το νερό θα εξελιχθεί σε μια παγκόσμια και συστημική πρόκληση. Την ίδια ώρα οι κυβερνήσεις θα συνεχίσουν να το αντιμετωπίζουν ως μια προσωρινή κρίση.

Το 2022, η υποχώρηση της στάθμης των υδάτων επιδείνωσε την επισιτιστική κρίση στην Αφρική, έθεσε εμπόδια στη ναυτιλία και την πυρηνική παραγωγή στην Ευρώπη και οδήγησε σε κλείσιμο εργοστασίων στην Κίνα. Η λειψυδρία ανάγκασε επίσης τις Ηνωμένες Πολιτείες να περιορίσουν την ύδρευση νερού στις δυτικές πολιτείες και προκάλεσε κοινωνικές αναταραχές στη Λατινική Αμερική, εντείνοντας τις εντάσεις μεταξύ εταιρειών και κοινοτήτων.

Οι προβλέψεις για το 2023 είναι χειρότερες: η στάθμη των ποταμών θα πέσει σε νέα χαμηλά επίπεδα, και τα δύο τρίτα των εταιρειών παγκοσμίως θα αντιμετωπίσουν σημαντικούς κινδύνους για τις λειτουργίες ή τις αλυσίδες εφοδιασμού τους.

Iωάννα Βαρδαλαχάκη • ivard@naftemporiki.gr