«Αφήνω κάτι πολύτιμο στον κόσμο…» Οι τελευταίες μέρες του Μπάιρον, Μεσολόγγι, Πάσχα του 1824

Τη Δευτέρα 19 Απριλίου 1824, Δευτέρα του Πάσχα, λίγο μετά τις 6 το απόγευμα, ο Λόρδος Βύρωνας άφησε την τελευταία του πνοή στο Μεσολόγγι, στα 36 του χρόνια. Μέσα στα χρόνια, πολλές εξηγήσεις έχουν προταθεί για τον θάνατο του Άγγλου ευγενή και ποιητή, που ήρθε στην Ελλάδα να πολεμήσει στο πλευρό των Ελλήνων ξοδεύοντας όλη σχεδόν την περιουσία του στον αγώνα για την ανεξαρτησία τους· του ανθρώπου που, μετά τον πρόωρο θάνατό του που συγκλόνισε τον ελληνισμό και όλη την Ευρώπη, καταξιώθηκε ως ο εμβληματικότερος Φιλέλληνας.

O Λόρδος Βύρωνας έμεινε στο Μεσολόγγι λίγο παραπάνω από εκατό ημέρες· για τις τελευταίες από αυτές, τις κρίσιμες ώρες πριν χαθεί, αλλά και για τον αντίκτυπο που προκάλεσε η τόσο σύντομη παρουσία του στον Αγώνα, διαβάζουμε σε τρία βιβλία: Ο πόλεμος του Μπάιρον (μτφρ. Κατερίνα Σχινά) του καταξιωμένου καθηγητή Σύγχρονης Ελληνικής και Βυζαντινής Ιστορίας, Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο King’s College του Λονδίνου Roderick Beaton, επανεξετάζει τη ζωή και το έργο του Βύρωνα µέσα από τη µακρά διαδροµή της σχέσης του µε την Ελλάδα. Στη Φλόγα της ελευθερίας: 1821-1833(μτφρ. Τιτίνα Σπερελάκη), ο David Brewer αφηγείται ολόκληρη την τρομακτική και συγκλονιστική ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης, αφιερώνοντας δύο ολόκληρα κεφάλαια στον Βύρωνα. Και, τέλος, στο έργο της 1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε. Πότε και πώς δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα, η Αθηνά Κακούρη εξηγεί συνοπτικά πώς και γιατί διατηρήθηκε ο ελληνισμός ζωντανός στα τετρακόσια χρόνια της Τουρκοκρατίας, φτάνοντας ως την ίδρυση του ελληνικού κράτους, αναφέροντας συχνά τον ρόλο του Βύρωνα στη δύσβατη αυτή πορεία. Η πολύπλοκη και πολυεπίπεδη προσωπικότητα του Λόρδου Βύρωνα, πρωταγωνιστή του πρώτου βιβλίου, αλλά με σημαντική παρουσία και στα άλλα δύο, ξεδιπλώνεται μέσα από τις συναρπαστικές, αλλά ταυτόχρονα ιστορικά τεκμηριωμένες, αφηγήσεις των τριών συγγραφέων.

 

Στο παραλήρημα των τελευταίων ημερών του επανερχόταν συνεχώς στην κόρη του Άντα — καθώς και στην Ελλάδα και σε όλα όσα είχε κάνει για τον Αγώνα. Ο Γκάμπα, πάντα αφοσιωμένος, συμπεραίνει ότι ακόμη τον απασχολούσε η υπόθεση, ενώ ο Πάρρυ επιμένει ότι είχε περιπέσει σε σύγχυση. Σε κάποιο διάλειμμα διαύγειας, είπε τα ακόλουθα λόγια στον Γκάμπα, ο οποίος και τα μετέφρασε στα ιταλικά: io lascio qualche cosa dicaro nel mondo. Το τι εννοούσε ακριβώς έχει αποτελέσει ζήτημα διαφωνιών. Όμως η φράση είναι ξεκάθαρη: «Αφήνω κάτι πολύτιμο στον κόσμο». Αν όχι τίποτε άλλο, είναι μια δήλωση. Παρ’όλα όσα είχαν συμβεί, ύστερα από αυτούς τους μήνες στην Ελλάδα, και καθώς ο προσωπικός του «πόλεμος» έφτανε στο τέλος του, ο Μπάιρον ήταν έτοιμος να παραδώσει στους επόμενους κάτι πολύτιμο, όχι μόνο για τον ίδιο αλλά και για τους άλλους. Στον Δον Ζουάν, λίγες μέρες αφότου είχε δει τη σορό του Σέλλεϋ να παραδίδεται στις φλόγες περιβεβλημένος τη δόξα ενός αρχαίου Έλληνα ήρωα, είχε γράψει:

Θα πολεμήσω, έστω και με λέξεις (και, αν η τύχη το θελήσει, και με πράξεις)…

Παρά τα πλήγματα που δέχτηκε τις τελευταίες μέρες της ζωής του, η τελευταία παρακαταθήκη του Μπάιρον στον κόσμο ήταν η πολιτική πραγματικότητα στο Μεσολόγγι, στη δημιουργία της οποίας είχε συμβάλει ο ίδιος — και όχι η ποίηση στην οποία όφειλε τη φήμη του.

Την Κυριακή ήταν Πάσχα. Ήταν έθιμο, μετά την πρωινή λειτουργία, οι ένοπλοι άνδρες να πυροβολούν απανωτά στον αέρα,όπως συμβαίνει σε ορισμένα μέρη της Ελλάδας ακόμη και σήμερα. Ο Μαυροκορδάτος διέταξε τον Πάρρυ και τον Γκάμπα να απομακρύνουν εκτός πόλης τους Σουλιώτες της ταξιαρχίας του Μπάιρον, για να μην ενοχληθεί ο ετοιμοθάνατος από τους πανηγυρισμούς τους. Περιπολίες στους δρόμους παρότρυναν τους πολίτες να αναστείλουν το γλεντοκόπι τους. Το βράδυ ο Μπάιρον βυθίστηκε σε κώμα, από το οποίο ποτέ δεν συνήλθε.

Είχε φτάσει στην Ελλάδα μία ημέρα πριν από τα Χριστούγεννα. Πέθανε μία μέρα μετά το Πάσχα, στο αποκορύφωμα μιας θυελλώδους εβδομάδας. Ήταν μία στιγμή που έμοιαζε να ξεπηδάει από κάποιο δραματικό ποίημά του ή από ένα κλέφτικο τραγούδι. Ακόμη και όταν ζούσε, είχε χαιρετιστεί ως «λυτρωτής» ή «απελευθερωτής» — πιο πρόσφατα από τον παλιό σύντροφό του στα νεανικά του ταξίδια, τον Χομπχάους, στην τελευταία του επιστολή που ήταν σε θέση να διαβάσει ο Μπάιρον. Η τυχαία χρονική συγκυρία της άφιξης και του θανάτου στο Μεσολόγγι θα προσέδιδε νέους απόηχους σε αυτά τα εγκώμια.

(Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Πύρρειος Νίκη» του βιβλίου Ο πόλεμος του Μπάιρον του Roderick Beaton, μτφρ. Κατερίνα Σχινά, Εκδόσεις Πατάκη, 2015).


Είχε περάσει μόλις πάνω από εκατό ημέρες στο Μεσολόγγι και κατά μία έννοια δεν είχε καταφέρει τίποτα. Ήθελε να χρησιμοποιήσει την επιρροή και τα χρήματά του σε τρεις τομείς: στρατιωτικό, πολιτικό και ανθρωπιστικό. Οι στρατιωτικές (Ναύπακτος) και οι πολιτικές (Σάλωνα) πρωτοβουλίες δεν απέδωσαν τίποτα, και θα είχαν μικρό αντίκτυπο ακόμα κι αν είχαν επιτύχει. Αν η Ναύπακτος είχε παραδοθεί σε μια δύναμη υπό τον Βύρωνα, κανένα άλλο τουρκικό οχυρό δε θα είχε πέσει συνεπεία αυτού του γεγονότος. Αν ο Βύρωνας είχε πάει στη συνέλευση των Σαλώνων, δε θα είχε συμβιβάσει τον Μαυροκορδάτο με τον Οδυσσέα. Μόνο στον ανθρωπιστικό τομέα σημείωσε επιτυχία ο Βύρωνας, αλλά η διάσωση εκ μέρους του Ελλήνων και Τούρκων χωρίς προκαταλήψεις, όσο αξιέπαινη κι αν ήταν, δεν είχε καμιά επίδραση στον πόλεμο.

Κατά μία άλλη έννοια, ωστόσο, ο Βύρωνας κατάφερε όλα όσα θα μπορούσε να ευχηθεί. Η παρουσία του στην Ελλάδα, και ιδιαίτερα ο θάνατός του εκεί, προσέλκυσαν στον ελληνικό αγώνα όχι μόνο την προσοχή των ευνοϊκά διακείμενων χωρών αλλά και την ολοένα και πιο ενεργή συμμετοχή τους. Ο Μπλακιέρ, παρά την εκνευριστική ασάφειά του για τον πιθανό ρόλο του Βύρωνα, είχε προβλέψει από την αρχή ποια θα ήταν η πραγματική του συνεισφορά: «Η παρουσία σου θα λειτουργήσει σαν φυλαχτό». Με τον Βύρωνα νεκρό, ο ελληνικός αγώνας δεν θα μπορούσε να πεθάνει.

Ο Βύρωνας είχε τους επικριτές του, από την εποχή του μέχρι και σήμερα· κατακρίθηκε ο τρόπος ζωής του, ειδικά η συμπεριφορά του στις γυναίκες, χλευάστηκαν οι στίχοι του και αμφισβητήθηκαν τα κίνητρά του για τη μετάβαση στην Ελλάδα. Μεγάλο μέρος της δυσμενούς κριτικής από τους συγχρόνους του Βύρωνα μπορεί να επιρριφθεί σε ιδιοτέλεια ή σε προσπάθεια αυτοδικαίωσης. Μεγάλο μέρος των μεταγενέστερων αποδοκιμασιών μπορεί να αποδοθεί στην τάση, χαρακτηριστικά αγγλική κατά τα φαινόμενα, να υποκλίνεσαι μπροστά σ’ έναν διάσημο μόνο και μόνο για να εξετάσεις πιο προσεκτικά τα πήλινα πόδια του. Παρά τους επικριτές, ο κόσμος θυμάται με θαυμασμό τον Βύρωνα πρωτίστως ως εξαίρετο ποιητή, με κάτι που πλησιάζει τον σεβασμό ως σύμβολο υψηλών ιδανικών, και με μεγάλη αγάπη ως άνθρωπο: για τη γενναιότητα και την ειρωνική στάση του απέναντι στη ζωή, για τη γενναιοδωρία του απέναντι στον σπουδαιότερο αγώνα και στα ταπεινότερα άτομα, για τη συνεχή αλληλεπίδραση ευθυκρισίας και συμπόνιας. Στην Ελλάδα είναι ακόμα σεβαστός όπως κανένας άλλος ξένος και όπως πολύ λίγοι Έλληνες, και σαν σε ομηρικό ήρωα του αποδίδεται ένας κλασικός τιμητικός επιθετικός προσδιορισμός, μεγάλος και καλός.

(Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Ο Βύρωνας στο Μεσολόγγι» του βιβλίου Η φλόγα της ελευθερίας: 1821-1833του David Brewer, μτφρ.: Τιτίνα Σπερελάκη, Εκδόσεις Πατάκη, 2020).


Λευθεριά, για λίγο πάψε
Να χτυπάς με το σπαθί·
Τώρα σίμωσε και κλάψε
εις του Μπάιρον το κορμί…

Έτσι τον θρήνησε ο Σολωμός.

Πιθανότατα όμως ο θάνατός του να βοήθησε τον Αγώνα ακόμη περισσότερο απ’ ό,τι όλες οι άλλες του προσπάθειες μαζί. Το παγκοσμίως διάσημο όνομά του έστρεψε και πάλι το βλέμμα όλου του κόσμου προς το Μεσολόγγι, όπου ένα άλλο μεγαλειώδες δράμα θα παιζόταν σε λίγο.

(Απόσπασμα από το κεφάλαιο «Λευθεριά, για λίγο πάψε να χτυπάς με το σπαθί…» του βιβλίου 1821. Η αρχή που δεν ολοκληρώθηκε. Πότε και πώς δημιουργήθηκε το κράτος όπου ζούμε σήμερα της Αθηνάς Κακούρη, Εκδόσεις Πατάκη, 2013)

Διαβάστε επίσης...

Εκδήλωση για τον εορτασμό της 25ης Μαρτίου, με θέμα: «Χαίρε, ω χαίρε, Ελευθεριά»

TweetO Πειραϊκός Σύνδεσμος, το Μουσείο Σολωμού και Επιφανών Ζακυνθίων και η Φιλολογική Στέγη Πειραιώς σας …

Κριτήρια επιλογής και όροι υποβολής διδακτικών σειρών και προαιρετικών βοηθημάτων για τη β’ ξένη γλώσσα δημοτικού σχολείου για το σχολικό έτος 2024-2025

Tweet Από το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων ανακοινώνεται ότι για το σχολικό έτος 2024-2025 θα …

Οι απαντήσεις του υπ. Παιδείας σε θέματα σχολείων της Γερμανίας

TweetΣε συνάντηση του ΔΣ της ΕΛΜΕ Βόρειας Ρηνανίας Βεστφαλίας  Γερμανίας με τον Γενικό Γραμματέα   …

Αφήστε μια απάντηση

Η ηλ. διεύθυνση σας δεν δημοσιεύεται. Τα υποχρεωτικά πεδία σημειώνονται με *